مسجد تراز تعریف و شاخص‌هایی دارد که در بیانات مقام معظم رهبری نیز به آن‌ها اشاره شده است و به طور کلی می‌توان چنین گفت که مسجدی تراز است که علاوه بر برگزاری نماز جماعت و برنامه‌های فرهنگی و مذهبی، در زمینه‌های مختلفی مانند آموزش، مشاوره، خدمات اجتماعی، کارآفرینی و مانند این‌ها نیز فعال باشد و با تربیت والدین ولایی و جوانان انقلابی به الگویی برای سایر مساجد تبدیل شود.
یکی از مهمترین مؤلفه‌های تأثیرگذار در زمینه ایجاد مسجد تراز اسلامی، وجود ائمه جماعت فعال و انقلابی است تا بتوانند با استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود در مساجد و ارتباط با افراد محله مورد نظر، زمینه را برای دستیابی به مسجد تراز اسلامی فراهم کنند.
درباره ویژگی‌های امام جماعت تراز اسلامی و تأثیرگذار در مساجد مختلف به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام غلامرضا صدیق‌اورعی، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی پرداختیم که مشروح آن را در ادامه مطالعه می‌کنید.
امام جماعت چگونه باید به مدیریت محتوایی و معنوی مسجد بپردازد؟
زمانی که مسجدی دایر باشد و تعدادی از افراد برای نماز به این خانه امن الهی رجوع کنند و امام جماعتی نیز صرفاً به عنوان یک پیش‌نماز در مسجد حاضر شده و فقط نماز را اقامه و سپس مسجد را ترک کند و تا زمان وعده بعدی نماز در مسجد حضور پیدا نکند، نمی‌توان از این امام جماعت به عنوان امام یک مسجد تراز اسلامی نام برد. حتی ممکن است یک مسجد دارای چند امام جماعت برای وعده‌های مختلف نماز باشد که وضعیت این مساجد نسبت به مسجدی که یک امام جماعت دارد بدتر است.
حتی اگر در این مساجد بنابر برپایی مراسم سخنرانی و ذکر مصیبت اهل بیت(ع) باشد، از سخنرانان و مداحان دعوت می‌شود و چنین مراسمی صرفاً با برگزاری یک برنامه در همین سطح به پایان خواهد رسید. امام جماعت این مساجد ممکن است در این مراسم شرکت نکرده و حتی در صورت حضور در مراسم به سخنرانی و ذکر مصیبت نپردازد.
این مسائل نشان‌دهنده آن است که امام جماعت این مساجد هیچ‌گونه ارتباطی نیز با دنیای اطراف مسجد برای جذب نوجوانان و جوانان ندارد. چنین مساجدی فقط برای برپایی نماز جماعت دایر هستند و به صورت طبیعی هیچ‌گونه برنامه محتوایی در آن‌ها اجرا نمی‌شود. البته مهم است که نماز در مساجد برپا شده و به صورت جماعت نیز اقامه شود اما غیر از این مسائل که به نوعی از الطاف الهی است که شامل حال نمازگزاران می‌شود، خود ائمه جماعت این‌گونه مساجد هیچ رابطه، برنامه و تفکری برای رشد نمازگزاران در مسیر کمال و سعادت ندارند.
اگر امام جماعت کسی باشد که برای سه وعده نماز در مساجد حاضر شود یعنی صبح، ظهر و مغرب در مسجد حاضر شده و به اقامه نماز جماعت در کنار مردم بپردازد، ارتباط بهتری نیز با مردم خواهد داشت. وجود یک امام جماعت برای مساجد، خیلی بهتر و تأثیرگذارتر از تعدد ائمه جماعت در یک مسجد است؛ چراکه ارتباط بیشتری میان امام جماعت و اهل مسجد ایجاد خواهد شد. همچنین، با حضور یک امام جماعت فعال و خردمند، شورای مساجد شامل امام جماعت و اعضای هیئت‌امنا تشکیل شده و به صورت بهتری به امور مختلف مساجد از جمله امور مالی مسجد پرداخته خواهد شد.
امام جماعت می‌تواند از طریق شورای مسجد هیئت‌امنا را در جریان مشکلات مسجد به ویژه مشکلات و معضلات مالی و عمرانی و هزینه‌های مختلف مسجد قرار داده و با کمک ایشان نسبت به رفع این اشکالات گام بردارند. امام جماعت تراز اسلامی باید به جذب افراد محل برای اجرای برنامه‌های مختلف تأثیرگذار اجتماعی و فرهنگی در مسجد اقدام کند. ایجاد الفت بین اهل مسجد نیز از دیگر ویژگی‌های امام جماعت خردمند و مسئول در مساجد است. اینکه اهل مسجد که شاید همگی از یک محله باشند، از حال و احوال و مسائل کاری و شغلی یکدیگر باخبر باشند، باعث ایجاد یک محله مسجدی شده و موجبات رفع موانع و مشکلات اجتماعی محله نیز فراهم خواهد شد. امام جماعت تراز انقلابی و اسلامی باید مسجد را به نوعی به مرکز محله تبدیل کند.
متأسفانه محلات مختلف تقریباً در اغلب شهرهای کشور مضمحل شده است. از لحاظ فیزیکی خانه‌های مردم در کنار یکدیگر قرار دارد اما افراد هیچ‌گونه رابطه‌ای با یکدیگر ندارند. در چنین شرایطی محلات مختلف از بین رفته و گروه اجتماعی محله نیز وجود نخواهد داشت. اعضای مسجد نیز گاهی اوقات به صورت فردی و به دلیل نزدیکی به مساجد در آنجا حضور یافته و پس از اقامه نماز از این فضا خارج می‌شوند. لذا امام جماعت ابتدا باید میان اعضای مسجد انس و الفت ایجاد کند تا ایشان خود را به مثابه یک گروه اجتماعی در نظر گیرند.
آیا امام جماعت می‌تواند نقشی در رفع مشکلات اجتماعی محله داشته باشد؟
امام جماعت تراز اسلامی باید زمینه‌ای ایجاد کند تا مسائل اجتماعی و فرهنگی محله مورد نظر در مسجد و در میان اهل مسجد و نمازگزاران مطرح و درباره آن‌ها گفت‌وگو شود. ائمه جماعت فعال معمولاً اطلاعات خوبی در رابطه با محله مورد نظر در اطراف مسجد در اختیار دارند و حتی برخی از اهل مسجد نیز تبحر کافی داشته و از اطلاعات خوبی برخوردارند که این موضوع کمک زیادی به حل و فصل مشکلات اجتماعی و فرهنگی محلات مختلف می‌کند. همچنین، می‌توانند از وجود افراد کارشناس و متبحر در زمینه‌های مختلف اجتماعی و از نظراتشان برای رفع موانع و مشکلات مسجد و محله استفاده کنند.
زمانی که امام جماعت بتواند نمازگزاران مسجد را جذب و یک گروه اجتماعی در سطح محله ایجاد کند، می‌تواند با بهره‌گیری از روش‌های نرم و تأثیرگذار به جذب همسایگانی که مسجدی نیستند نیز اقدام کند. امام جماعت تراز اسلامی نسبت به مسائل مختلف محله‌ای که در آن قرار دارد، کاملاً حساس است و همراه با دیگر اعضای مسجد و محله از حال و احوال مردم محله آگاه است و حتی در مواقع بسیاری همچون بیماری و مشکلات مختلف اجتماعی و فرهنگی از جمله مسائل مالی با ایشان ملاقات کند. چنین امام جماعتی حتماً برای حل مشکلات مردم محل اقدام خواهد کرد. امام جماعت تراز اسلامی ابتدا پیوندهای اجتماعی مسجد را تحکیم کرده و سپس، به تحکیم پیوندهای اجتماعی اطراف مسجد می‌پردازد.
ایجاد رابطه با کسبه محل برای دستگیری از مستمندان و رعایت انصاف بیشتر در خرید و فروش از دیگر ویژگی‌های امام جماعت فعال و انقلابی است. امام جماعت مسجد می‌تواند با برقراری رابطه خوب و تأثیرگذار با کسبه محل زمینه را برای ارائه خدمات بهتر به مردم محله و حتی نیازمندان فراهم کند تا هم کسبه محل از درآمد خوبی برخوردار باشند و هم نیازهای مردم محله از جمله تهیدستان و نیازمندان به خوبی رفع شود.
لذا اگر چنین بستری از سوی امام جماعت مساجد فراهم نشود، صرف برپایی نماز و دعوت از سخنرانان معروف برای اجرای برنامه در مسجد، تأثیر اجتماعی و فرهنگی در مساجد نخواهد داشت و به مسجد تراز اسلامی دست نخواهیم یافت. برای اینکه مساجد در ظرفیت‌های اجتماعی محلات مؤثر باشند، باید دارای تشکیلات منسجم باشند که فقط با حضور یک امام جماعت فعال و انقلابی ایجاد می‌شود. امام جماعت باید فضای بیرونی مسجد را به خوبی شناخته و ارتباطات مسجد و جذب جوانان به آن را آرام آرام گسترش دهد. زمانی که این ارتباطات بیشتر شد، کسانی که به مسجد نمی‌آیند نیز اندک اندک در مساجد حضور پیدا می‌کنند.
امام جماعت تراز اسلامی در مرحله بعدی به سراغ نوجوانان و جوانان می‌رود و به دنبال جذب ایشان است. حتماً پیامی که برای جذب جوانان به مسجد لازم است، با پیام دیگر افراد محله تفاوت دارد. ائمه جماعت باید فضای مسجد را به فضای رشد و تعالی و انسجام اجتماعی، فرهنگی و دینی تبدیل کنند. چنین مسجدی با مساجد دیگر تفاوت دارد و حتی محله‌ای که این مسجد در آن قرار دارد نیز با دیگر محلات متفاوت خواهد بود.
امام جماعت چگونه می‌تواند زمینه جذب نوجوانان و جوانان به مسجد را فراهم کند؟
قدم اول امام جماعت، وقت گذاشتن برای نوجوانان و جوانان است. پیش‌نمازی که برای مثال به صورت تمام وقت در یک اداره فعالیت می‌کند و فقط برای نماز در مسجد حضور پیدا می‌کند، به هیچ وجه نمی‌تواند به جذب نوجوانان و جوانان بیندیشد. لذا مهمترین نکته در رابطه با جذب جوانان به مسجد، تخصیص فرصت لازم از سوی امام جماعت مسجد است. امام جماعت تراز اسلامی باید شغل خود را امام جماعت مسجد و محله دانسته و برای فعالیت‌های مختلف مسجدی از جمله جذب افراد مختلف برنامه داشته باشد.
تمام برنامه‌های یک امام جماعت فعال باید در راستای ارتقای اجتماعی، فرهنگی مسجد باشد. چنین امام جماعتی برای خود رسالتی ویژه قائل بوده و به دنبال اثرگذاری بیشتر در میان محلات مختلف است. امام جماعت باید به جایی برسد که خود را به عنوان امام محله مطرح کند و به مسائل اجتماعی مسجد و محله بپردازد. چنین امام جماعتی باید بداند که اشتغال شبانه‌روزی او پرداختن به امور مسجد است. لذا باید خود را تبدیل به امام محله کند تا بتوانیم از این روزنه به مسجدی در تراز اسلام دست پیدا کنیم.
گفت‌وگو از مجتبی افشار
نظر شما